Geeta Chapter-11 / श्रीमद्भागवद्गीता एकादश अध्याय

  अथैकादशोऽध्यायः

  अर्जुन उवाच

मदनुग्रहाय परमं गुह्यमध्यात्मसञ्जितम् ।

यत्त्वयोक्तं वचस्तेन मोहोऽयं विगतो मम। १ ।

भवाप्ययौ हि भूतानां श्रुतौ विस्तरशो मया।

 त्वत्तः कमलपत्राक्ष माहात्म्यमपि चाव्ययम्। २ ।

 एवमेतद्यथात्थ त्वमात्मानं परमेश्वर ।

 द्रष्टुमिच्छामि ते रूपमैश्वरं पुरुषोत्तम। ३ ।

 मन्यसे यदि तच्छक्यं मया द्रष्टुमिति प्रभो।

योगेश्वर ततो मे त्वं दर्शयात्मानमव्ययम्। ४ ।

श्रीभगवानुवाच

पश्य में पार्थ रूपाणि शतशोऽथ सहस्त्रशः।

 नानाविधानि दिव्यानि नानावर्णाकृतीनि च। ५ ।

 पश्यादित्यान्वसून्रुद्रानश्विनौ मरुतस्तथा ।

 बहून्यदृष्टपूर्वाणि पश्याश्चर्याणि भारत। ६ ।

इहैकस्थं जगत्कृत्त्रं पश्याद्य सचराचरम् ।

 मम देहे गुडाकेश यच्चान्यद्रष्टुमिच्छसि। ७ ।

न तु मां शक्यसे द्रष्टुमनेनैव स्वचक्षुषा।

 दिव्यं ददामि ते चक्षुः पश्य में योगमैश्वरम्। ८ ।

एवमुक्त्वा ततो राजन्महायोगेश्वरो हरिः।

दर्शयामास पार्थाय परमं रूपमैश्वरम्। ९ । ।

 अनेकवक्त्रनयनमनेकाद्भुतदर्शनम्

अनेकदिव्याभरणं दिव्यानेकोद्यतायुधम्। १०।

सञ्जय उवाच

दिव्यमाल्याम्बरधरं दिव्यगन्धानुलेपनम् ।

सर्वाशर्यमयं देवमनन्तं विश्वतोमुखम् । ११।

दिवि सूर्यसहस्त्रस्य भवेद्युगपदुत्थिता: ।

यदि भाः सदृशी सा स्याद्धासस्तस्य महात्मनः। १२।

 तत्रैकस्थं जगत्कृत्त्रं प्रविभक्तमनेकधा ।

अपश्यद्देवदेवस्य शरीरे पाण्डवस्तदा। १३।

 ततः स विस्मयाविष्टो हृष्टरोमा धनञ्जयः।

 प्रणम्य शिरसा देवं कृताञ्जलिरभाषत। १४।

अर्जुन उवाच

पश्यामि देवांस्तव देव देहे

सर्वांस्तथा भूतविशेषसङ्घान् ।

ब्रह्माणमीशं कमलासनस्थ-

मृषींच सर्वांनुरगांश्च दिव्यान् । १५।

अनेकबाहूदरवक्त्रनेत्रं

 पश्यामि त्वां सर्वतोऽनन्तरूपम्।

नान्तं न मध्यं न पुनस्तवादिं

 पश्यामि विश्वेश्वर विश्वरूप। १६।

किरीटिनं गदिनं चक्रिणं च

तेजोराशि सर्वतो दीप्तिमन्तम् ।

पश्यामि त्वां दुर्निरीक्ष्यं समन्ताद्-

दीप्तानलार्कद्युतिमप्रमेयम् । १७।

त्वमक्षरं परमं वेदितव्यं

 त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम्।

त्वमव्ययः शाश्वतधर्मगोप्ता

 सनातनस्त्वं पुरुषो मतो मे। १८।

अनादिमध्यान्तमनन्तवीर्य-

मनन्तबाहुं शशिसूर्यनेत्रम् ।

पश्यामि त्वां दीप्तहुताशवक्त्रं

स्वतेजसा विश्वमिदं तपन्तम् । १९।

द्यावापृथिव्योरिदमन्तरं हि

व्याप्तं त्वयैकेन दिशश्च सर्वाः।

 दृष्ट्वाद्भुतं रूपमुग्रं तवेदं

लोकत्रयं प्रव्यथितं महात्मन् । २०।

 अमी हि त्वां सुरसङ्घा विशन्ति

केचिद्भीताः प्राञ्जलयो गृणन्ति।

स्वस्तीत्युक्त्वा महर्षिसिद्धसङ्घाः

स्तुवन्ति त्वां स्तुतिभिः पुष्कलाभिः । २१।

रुद्रादित्या वसवो ये च साध्या

विश्वेऽश्विनौ मरुतश्चोष्मपाश्च।

गन्धर्वयक्षासुरसिद्धसङ्घा

वीक्षन्ते त्वां विस्मिताश्चैव सर्वे। २२।

रूपं महत्ते बहुवक्त्रनेत्रं

 महाबाहो बहुबाहुरुपादम् ।

 बहुदरं बहुदंष्ट्राकरालं

दृष्ट्वा लोकाः प्रव्यथितास्तथाहम्। २३।

नभःस्पृशं दीप्तमनेकवर्ण

 व्यात्ताननं दीप्तविशालनेत्रम् ।

दृष्ट्वा हि त्वां प्रव्यथितान्तरात्मा

धृतिं न विन्दामि शमं च विष्णो। २४।

 दंष्ट्राकरालानि च ते मुखानि

 दृष्ट्वैव कालानलसन्निभानि ।

दिशो न जाने न लभे च शर्म

प्रसीद देवेश जगन्निवास। २५।

अमी च त्वां धृतराष्ट्रस्य पुत्राः

सर्वे सहैवावनिपालसङ्गैः ।

 भीष्मो द्रोणः सूतपुत्रस्तथासौ

सहास्मदीयैरपि योधमुख्यैः । २६।

वक्त्राणि ते त्वरमाणा विशन्ति

दंष्ट्राकरालानि भयानकानि।

केचिद्विलग्ना दशनान्तरेषु

सन्दृश्यन्ते चूर्णितैरुत्तमाङ्गैः । २७।

यथा नदीनां बहवोऽम्बुवेगाः

समुद्रमेवाभिमुखा द्रवन्ति ।

तथा तवामी नरलोकवीरा

विशन्ति वक्त्राण्यभिविज्वलन्ति । २८

यथा प्रदीप्तं ज्वलनं पतङ्गा

विशन्ति नाशाय समृद्धवेगाः।

 तथैव नाशाय विशन्ति लोका-

स्तवापि वक्त्राणि समृद्धवेगाः । २९।

 लेलिह्यसे ग्रसमानः समन्ता-

ल्लोकान्समग्रान्वदनैर्ज्वलद्भिः ।

 तेजोभिरापूर्य जगत्समग्रं

 भासस्तवोग्राः प्रतपन्ति विष्णो। ३०।

आख्याहि मे को भवानुग्ररूपो

नमोऽस्तु ते देववर प्रसीद।

 विज्ञातुमिच्छामि भवन्तमाद्यं

 न हि प्रजानामि तव प्रवृत्तिम्। ३१।

श्रीभगवानुवाच

कालोऽस्मि लोकक्षयकृत्प्रवृद्धो

लोकान् समाहर्तुमिह प्रवृत्तः ।

 ऋतेऽपि त्वां न भविष्यन्ति सर्वे

 येऽवस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः । ३२।

तस्मात्त्वमुत्तिष्ठ यशो लभस्व

 जित्वा शत्रून् भुङ्क्ष्व राज्यं समृद्धम्।

 मयैवैते निहताः पूर्वमेव

 निमित्तमात्रं भव सव्यसाचिन् । ३३।

 द्रोणं च भीष्मं च जयद्रथं च

कर्णं तथान्यानपि योधवीरान्।

मया हतांस्त्वं जहि मा व्यथिष्ठा

युध्यस्व जेतासि रणे सपत्नान् । ३४।

सञ्जय उवाच

एतच्छ्रुत्वा वचनं केशवस्य

कृताञ्जलिर्वेपमानः किरीटी।

नमस्कृत्त्वा भूय एवाह कृष्णं

सगद्‌गदं भीतभीतः प्रणम्य। ३५ ।

अर्जुन उवाच

स्थाने हृषीकेश तव प्रकीर्त्या

 जगत्प्रहृष्यत्यनुरज्यते च ।

रक्षांसि भीतानि दिशो द्रवन्ति

सर्वे नमस्यन्ति च सिद्धसङ्घाः । ३६ ।

कस्माच्च ते न नमेरन्महात्मन्

 गरीयसे ब्रह्मणोऽप्यादिकत्रै।

अनन्त देवेश जगन्निवास

त्वमक्षरं सदसत्तत्परं यत् । ३७।

त्वमादिदेवः पुरुषः पुराण-

स्त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम्।

वेत्तासि वेद्यं च परं च धाम

त्वया ततं विश्वमनन्तरूप। ३८ ।

वायुर्यमोऽग्निर्वरुणः शशाङ्कः

प्रजापतिस्त्वं प्रपितामहश्च।

नमो नमस्तेऽस्तु सहस्त्रकृत्वः

पुनश्च भूयोऽपि नमो नमस्ते। ३९।

नमः पुरस्तादथ पृष्ठतस्ते

नमोऽस्तु ते सर्वत एव सर्व।

अनन्तवीर्यामितविक्रमस्त्वं

सर्वं समाप्नोषि ततोऽसि सर्वः । ४० ।

सखेति मत्वा प्रसभं यदुक्तं

हे कृष्ण हे यादव हे सखेति।

अजानता महिमानं तवेदं

मया प्रमादात्प्रणयेन वापि । ४१।

यच्चावहासार्थमसत्कृतोऽसि

विहारशय्यासनभोजनेषु ।

 एकोऽथवाप्यच्युत तत्समक्षं

तत्क्षामये त्वामहमप्रमेयम् । ४२ ।

पितासि लोकस्य चराचरस्य

 त्वमस्य पूज्यश्च गुरुर्गरीयान् ।

 न त्वत्समोऽस्त्यभ्यधिकः कुतोऽन्यो

 लोकत्रयेऽप्यप्रतिमप्रभाव। ४३।

तस्मात्प्रणम्य प्रणिधाय कायं

 प्रसादये त्वामहमीशमीड्यम् ।

 पितेव पुत्रस्य सखेव सख्युः

 प्रियः प्रियायार्हसि देव सोढुम्। ४४।

अदृष्टपूर्वं हृषितोऽस्मि दृष्ट्वा

भयेन च प्रव्यथितं मनो मे।

तदेव मे दर्शय देवरूपं

प्रसीद देवेश जगन्निवास । ४५।

किरीटिनं गदिनं चक्रहस्त-

मिच्छामि त्वां द्रष्टुमहं तथैव।

तेनैव रूपेण चतुर्भुजेन

सहस्त्रबाहो भव विश्वमूर्ते । ४६ ।

 श्रीभगवानुवाच

मया प्रसन्नेन तवार्जुनेदं

 रूपं परं दर्शितमात्मयोगात् ।

 तेजोमयं विश्वमनन्तमाद्यं

यन्मे त्वदन्येन न दृष्टपूर्वम् । ४७।

न वेदयज्ञाध्ययनैर्न दानै-

र्न च क्रियाभिर्न तपोभिरुग्रैः।

 एवंरूपः शक्य अहं नृलोके

 द्रष्टुं त्वदन्येन कुरुप्रवीर। ४८।

मा ते व्यथा मा च विमूढभावो

दृष्ट्वा रूपं घोरमीदृङ्‌ममेदम् ।

 व्यपेतभीः प्रीतमनाः पुनस्त्वं

तदेव में रूपमिदं प्रपश्य । ४९।

सञ्जय उवाच

इत्यर्जुनं वासुदेवस्तथोक्त्वा

 स्वकं रूपं दर्शयामास भूयः।

आश्वासयामास च भीतमेनं

भूत्वा पुनः सौम्यवपुर्महात्मा । ५० ।

अर्जुन उवाच

दृष्वेदं मानुषं रूपं तव सौम्यं जनार्दन।

 इदानीमस्मि संवृत्तः सचेताः प्रकृतिं गतः । ५१।

श्रीभगवानुवाच

सुदुर्दर्शमिदं रूपं दृष्टवानसि यन्मम ।

देवा अप्यस्य रूपस्य नित्यं दर्शनकाङ्क्षिणः । ५२।

नाहं वेदैर्न तपसा न दानेन न चेज्यया।

 शक्य एवंविधो द्रष्टुं दृष्टवानसि मां यथा। ५३।

 भक्त्या त्वनन्यया शक्य अहमेवंविधोऽर्जुन।

 ज्ञातुं द्रष्टुं च तत्त्वेन प्रवेष्टुं च परन्तप। ५४।

मत्कर्मकृन्मत्परमो मद्भक्तः सङ्गवर्जितः ।

निर्वैरः सर्वभूतेषु यः स मामेति पाण्डव । ५५।

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रहाविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे विश्वरूपदर्शनयोगो नामैकादशोऽध्यायः ॥ ११ ॥