लेखक: vinodvyas

“  नारायणं नमस्कृत्य नरं चैव नरोत्तमम् । देवीं सरस्वतीं व्यासं ततो जयमुदीरयेत् ॥ ” महर्षि पाराशर और माता सत्यवती के कनीन पुत्र वेदव्यास द्वारा रचित एवं भगवान श्री गणेश द्वारा लिखित यह महाभारत ग्रंथ संपूर्ण विश्व के लिए ज्ञान का स्रोत है । महाभारत ज्ञान का प्रकाश पुंज है जिसमें विश्व के हर एक विषय…

            अथ चतुर्दशोऽध्यायः                   श्रीभगवानुवाच परं भूयः प्रवक्ष्यामि ज्ञानानां ज्ञानमुत्तमम् । यज्ज्ञात्वा मुनयः सर्वे परां सिद्धिमितो गताः। १ । इदं ज्ञानमुपाश्रित्य मम साधर्म्यमागताः। सर्गेऽपि नोपजायन्ते प्रलये न व्यथर्थान्त च। २। मम योनिर्महद्ब्रह्म तस्मिन्नगर्भं दधाम्यहम् । सम्भवः सर्वभूतानां ततो भवति भारत। ३।  सर्वयोनिषु कौन्तेय मूर्तयः सम्भवन्ति याः।  तासां ब्रह्म महद्योनिरहं बीजप्रदः पिता । ४। सत्त्वं रजस्तम इति…

अथ त्रयोदशोऽध्यायः श्रीभगवानुवाच इदं शरीरं कौन्तेय क्षेत्रमित्यभिधीयते।  एतद्यो वेत्ति तं प्राहुः क्षेत्रज्ञ इति तद्विदः । १ ।  क्षेत्रज्ञं चापि मां विद्धि सर्वक्षेत्रेषु भारत।  क्षेत्रक्षेत्रज्ञयोज्ञांनं यत्तञ्जानं मतं मम। २।  तत्क्षेत्रं यच्च यादृक्च यद्विकारि यतश्च यत्। स च यो यत्प्रभावश्च तत्समासेन में शृणु। ३। ऋषिभिर्बहुधा गीतं छन्दोभिर्विविधैः पृथक्।  ब्रह्मसूत्रपदैश्चैव हेतुमद्भिर्विनिश्चितैः । ४ ।  महाभूतान्यहङ्कारो बुद्धिरव्यक्तमेव च ।…

अथ द्वादशोऽध्यायः अर्जुन उवाच एवं सततयुक्ता ये भक्तास्त्वां पर्युपासते।  ये चाप्यक्षरमव्यक्तं तेषां के योगवित्तमाः । १ । श्रीभगवानुवाच मव्यावेश्य मनो ये मां नित्ययुक्ता उपासते। श्रद्धया परयोपेतास्ते मे युक्ततमा मताः। २ । ये त्वक्षरमनिर्देश्यमव्यक्तं पर्युपासते। सर्वत्रगमचिन्त्यं च कूटस्थमचलं ध्रुवम्। ३ ।  सन्नियम्येन्द्रियग्रामं सर्वत्र समबुद्धयः । ते प्राप्नुवन्ति मामेव सर्वभूतहिते रताः। ४ । क्लेशोऽधिकतरस्तेषामव्यक्तासक्तचेतसाम् । अव्यक्ता हि…

  अथैकादशोऽध्यायः   अर्जुन उवाच मदनुग्रहाय परमं गुह्यमध्यात्मसञ्जितम् । यत्त्वयोक्तं वचस्तेन मोहोऽयं विगतो मम। १ । भवाप्ययौ हि भूतानां श्रुतौ विस्तरशो मया।  त्वत्तः कमलपत्राक्ष माहात्म्यमपि चाव्ययम्। २ ।  एवमेतद्यथात्थ त्वमात्मानं परमेश्वर ।  द्रष्टुमिच्छामि ते रूपमैश्वरं पुरुषोत्तम। ३ ।  मन्यसे यदि तच्छक्यं मया द्रष्टुमिति प्रभो। योगेश्वर ततो मे त्वं दर्शयात्मानमव्ययम्। ४ । श्रीभगवानुवाच पश्य में पार्थ…

श्रीभगवानुवाच भूय एव महाबाहो शृणु में परमं वचः।  यत्तेऽहं प्रीयमाणाय वक्ष्यामि हितकाम्यया। १ । न मे विदुः सुरगणाः प्रभवं न महर्षयः। अहमादिर्हि देवानां महर्षीणां च सर्वशः। २ । यो मामजमनादिं च वेत्ति लोकमहेश्वरम्।  असम्मूढः स मर्त्येषु सर्वपापैः प्रमुच्यते। ३ ।  बुद्धिर्ज्ञानमसम्मोहः क्षमा सत्यं दमः शमः।  सुखं दुःखं भवोऽभावो भयं चाभयमेव च। ४ । अहिंसा समता…

   अथ नवमोऽध्यायः     श्रीभगवानुवाच इदं तु ते गुह्यतमं प्रवक्ष्याम्यनसूयवे । ज्ञानं विज्ञानसहितं यज्ज्ञात्वा मोक्ष्यसेऽशुभात्। १। राजविद्या राजगुह्यं  पवित्रमिदमुत्तमम् । प्रत्यक्षावगमं धर्म्यं  सुसुखं कर्तुमव्ययम्। २ ।  अश्रद्दधानाः पुरुषा धर्मस्यास्य परन्तप। अप्राप्य मां निवर्तन्ते मृत्युसंसारवर्तमनि। ३।  मया ततमिदं सर्व जगदव्यक्तमूर्तिना ।  मत्स्थानि सर्वभूतानि न चाहं तेष्ववस्थितः । ४ ।  न च मत्स्थानि भूतानि पश्य मे योगमेश्वरम्।…

अर्जुन उवाच  किं तद्ब्रह्म किमध्यात्मं किं कर्म पुरुषोत्तम। अधिभूतं च किं प्रोक्तमधिदैवं किमुच्यते। १। अधियज्ञः कथं  कोऽत्र देहेऽस्मिन्मधुसूदन । प्रयाणकाले च कथं ज्ञेयोऽसि नियतात्मभिः । २।        श्रीभगवानुवाच  अक्षरं ब्रह्म परमं स्वभावोऽध्यात्ममुच्यते ।  भूतभावोद्भवकरो विसर्गः कर्मसंञ्जितः । ३।  अधिभूतं क्षरो भावः पुरुषश्चाधिदैवतम् । अधियज्ञोऽहमेवात्र देहे देहभृतां वर। ४। अन्तकाले च मामेव स्मरन्मुक्त्वा कलेवरम्।  यः प्रयाति…

 श्रीभगवानुवाच मय्यासक्तमनाः पार्थ योगं युञ्जन्मदाश्रयः। असंशयं समग्रं मां यथा ज्ञास्यसि तच्छृणु। १ । ज्ञानं तेऽहं सविज्ञानमिदं वक्ष्याम्यशेषतः यज्ज्ञात्वा नेह भूयोऽन्यञ्ज्ञातव्यमवशिष्यते। २ मनुष्याणां सहस्त्रेषु कश्चिद्यतति सिद्धये। यततामपि सिद्धानां कश्चिन्मां वेत्ति तत्त्वतः । ३ ।  भूमिरापोऽनलो वायुः खं मनो बुद्धिरेव च। अहङ्कार इतीयं में भिन्ना प्रकृतिरष्टधा । ४ ।  अपरेयमितस्त्वन्यां प्रकृतिं विद्धि में पराम्।  जीवभूतां महाबाहो ययेदं…